Γιάννης Κ.
Μια αντίφαση εν τοις όροις…
Κάποιος θα είναι ή με την κοινωνία ή με το κράτος. Αν θέλουμε να απαλλαγούμε απο τον καπιταλισμό θα πρέπει να απαλλαγούμε κι από το κράτος.
1.Το κράτος μπορεί ποτέ να είναι “κοινωνικό”;
Είναι φυσιολογικό τον τελευταίο ενάμισυ χρόνο να ασχολούμαστε όλοι κυρίως με την κρίση, το χρέος κλπ. αφού αυτό είναι το επείγον ζήτημα που επηρρεάζει τις ζωές όλων. Ωστόσο, στο βαθμό που η κρίση είναι παγκόσμια, και συνδέεται με την αρχιτεκτονική της παγκόσμιας οικονομίας και κοινωνίας, βοηθάει να βγούν στην επιφάνεια και ζητήματα που δεν συνδέονται άμεσα με την οικονομική της, την άμεση, έκφραση, αλλά και με την ίδια την δομή του καπιταλιστικού συστήματος. Ένα τέτοιο ζήτημα είναι και το ζήτημα του κράτους.
Το κράτος στον καπιταλισμό είναι ένας μηχανισμός που βοηθάει στην διαιώνιση και αναπαραγωγή της κυριαρχίας των ιδιοκτητών του κεφαλαίου, της βιομηχανίας, των μεγάλων επιχειρήσεων. Βασική ωστόσο προϋπόθεση βιωσιμότητας του καπιταλιστικού κράτους είναι η επιβολή της ιδεολογίας πως το ίδιο, δεν είναι ένα εργαλείο κυριαρχίας των κεφαλαιοκρατών, αλλά ένα εργαλείο της κοινωνίας για την εξασφάλιση της ισορροπίας και ισονομίας μεταξύ των μελών της. Η συναίνεση σε αυτή την ιδεολογία, είναι τελικά όρος ύπαρξης του κράτους και άρα και του ίδιου του καπιταλισμού.
Είναι αλήθεια πως το κράτος ως μηχανισμός δεν ανακαλύφθηκε απο τους καπιταλιστές. Υπήρχε και πριν τον καπιταλισμό σε διάφορες ιστορικές μορφές. Ωστόσο με τον καπιταλισμό συντελέστηκε μια σημαντική αλλαγή στον ρόλο και τον χαρακτήρα του κράτους σε σχέση με τις προκαπιταλιστικές μορφές. Η αλλαγή αυτή ήταν ότι διαχωρίστηκε η οικονομία από την πολιτική διακυβέρνηση. Πριν απο τον καπιταλισμό οι ηγεμόνες των κρατών στην ουσία έλεγχαν και την οικονομία και την ιδιοκτησία την οποία διαμοίραζαν μέσα από ένα δίκτυο τίτλων ιδιοκτησίας (τίτλοι που σε πολλές χώρες έχουν επιβιώσει ως σήμερα ως τίτλοι ευγενείας). Ο διαχωρισμός ιδιοκτησίας και διακυβέρνησης, δηλαδή στην ουσία οικονομίας και πολιτικής, έκανε το κράτος έναν πανίσχυρο και σχετικά αυτόνομο μηχανισμό. Η αλλαγή αυτή στον καπιταλισμό ήταν απαραίτητη λόγω των σχέσεων εργασίας.
Η ελεύθερη μισθωτή εργασία επέτρεπε στους καπιταλιστές να διαχειρίζονται τους εργάτες, να τους προσλαμβάνουν και να τους απολύουν ανάλογα με τις ανάγκες της επιχείρησής τους. Έτσι οι πρώην δουλοπάροικοι έγιναν μισθωτοί εργάτες και οι πρώην ιδιοκτήτες τους έγιναν καπιταλιστές. Η σχέση εξάρτησης που είχαν οι πρώην δουλοπάροικοι με τα αφεντικά τους μετατράπηκε σε σχέση υποταγής στο απρόσωπο κράτος και τους νόμους. Αυτό το χαρακτηριστικό του νέου έθνους κράτους, δημιούργησε την ψευδαίσθηση στους υποταγμένους πως δεν ήταν πιά δούλοι, ενώ η ανάπτυξη της ταξικής πάλης και η σταδιακή απόκτηση κάποιων περιορισμένων δικαιωμάτων εκπροσώπησης των καταπιεσμένων σε κάποια όργανα του κράτους δημιούργησε την πλαστή εικόνα του κράτους ως ουδέτερου μηχανισμού ανάμεσα σε εργοδότες και εργάτες. Αυτήν την εικόνα την ενίσχυσε βέβαια και ο εθνικισμός και η πατριδολαγνία που το ίδιο το κράτος δίδασκε πια στα σχολεία του και σε όλους τους άλλους ιδεολογικούς μηχανισμούς του, αλλά και η τεράστια ανάπτυξη των ενδιάμεσων στρωμάτων της υπαλληλίας και της γραφειοκρατίας που δεν ήταν πιά ούτε εργάτες ούτε εργοδότες, αλλά κρατικοί λειτουργοί.
Όλη αυτή η δομή των σύγχρονων κρατών στήριζε και στηρίζει με τεράστια αποτελεσματικότητα τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, κυρίως λόγω της ιδεολογίας που κρύβει την εκμεταλλευτική του φύση. Η ιδεολογία αυτή είναι ακριβώς η έννοια του κράτους ως ουδέτερου μηχανισμού, ως εγγυητή της ειρήνης, της ασφάλειας και της προόδου όλων των πολιτών του. Στο βαθμό που ένα τέτοιο κράτος υπάρχει ή δείχνει να υπάρχει, η συναίνεση είναι εξασφαλισμένη και η διαιώνιση του καπιταλισμού σίγουρη. Αυτό το κράτος ονομάστηκε στον εικοστό αιώνα και “κοινωνικό κράτος”, αναπτύχθηκε κυρίως στην Δυτική Ευρώπη και στην Βόρεια Αμερική και θεωρήθηκε ως μοντέλο επιτυχίας του καπιταλισμού, και ως τέτοιο έπρεπε να αντιγραφεί σε όλον τον υπόλοιπο κόσμο. ‘Ομως είναι αυτό το κράτος υπαρκτό; ή είναι μια ιδεολογική κατασκευή συναίνεσης;
Η αλήθεια είναι πως κοινωνικό κράτος δεν μπορεί να υπάρξει, γιατί το κράτος δημιουργήθηκε για να εξουσιάζει την κοινωνία κι όχι για να την υπηρετεί. Δεν υπήρξε ποτέ στην ιστορία “λαϊκό” κράτος, κι εκεί που πήγε να δημιουργηθεί, στον “υπαρκτό σοσιαλισμό” κατέληξε σε δικτατορία του κόμματος κατά του λαού. Τι συμβαίνει λοιπόν στην Δυτική και Βόρεια Ευρώπη; Τι κράτος είναι αυτό; δεν είναι κοινωνικό; Η αλήθεια είναι πως όσοι έχουμε ζήσει στην Δυτική και Βόρεια Ευρώπη γνωρίζουμε πολύ καλά πως δεν υπάρχει πιο καταπιεστικό κράτος απο το λεγόμενο “κοινωνικό κράτος” της Ευρώπης. Όλα ελέγχονται από τους νόμους και τις διατάξεις και στην παραμικρή τους λεπτομέρεια και η πειθαρχία που ζητιέται απο τους πολίτες είναι απίστευτη. Η συμμετοχή των πολιτών στην διοίκηση και την διακυβέρνηση είναι απειροελάχιστη κι όλα ελέγχονται απο τους πολιτικούς και τους γραφειοκράτες. Η διαφορά με τον υπόλοιπο κόσμο δεν είναι η καταπίεση ή η δημοκρατία, αλλά η υλική ευημερία. Με δυό λόγια οι υπήκοοι των προηγμένων κρατών εξαγοράζονται από το κράτος και τους εργοδότες, με δόλωμα υψηλά εισοδήματα και πληθώρα καταναλωτικών αγαθών και υπηρεσιών, για να υφίστανται την καταπίεση του κράτους αδιαμαρτύρητα.
Το μυστικό σε όλη αυτή την συνθήκη, μπορεί να βρεθεί μόνο αν δούμε την εικόνα ολόκληρου του κόσμου, κι όχι ενός μεμονωμένου κράτους ή μιας περιοχής. Στην ουσία τα λεφτά που βάζουν οι Ευρωπαίοι καπιταλιστές για να εξαγοράσουν τους δικούς τους λαούς, δεν τα βάζουν απο την τσέπη τους. Αυτά βγαίνουν από την υπερεκμετάλλευση και την υπεραξία που βγαίνει απο την καταλήστευση των μη δυτικών λαών. Ο έλεγχος της τεχνολογίας, των μεταφορών, των όπλων και η παράδοση της αποικιοκρατίας, επιτρέπει σε βορειοευρωπαίους και βορειοαμερικάνους, να καταληστεύουν όλον τον υπόλοιπο κόσμο, κι ένα κομμάτι αυτής της ληστείας το δίνουν για την συντήρηση του δικού τους “κοινωνικού κράτους” δηλαδή για την εξαγορά των συνειδήσεων των δικών τους λαών. Με αυτή την έννοια δεν μπορεί να υπάρχει “κοινωνικό κράτος” σε μια περιοχή του πλανήτη αν δεν υπάρχει πείνα και λεηλασία σε μιαν άλλη περιοχή. Κι ακόμα παραπάνω, “κοινωνικό κράτος” δεν σημαίνει λιγότερη, αλλά περισσότερη καταπίεση, αφού αυξάνει ο έλεγχος και η επιτήρηση, η αστυνομοκρατία και η νομολαγνεία, μαζί με τα εισοδήματα. Γι αυτό άλλωστε και μέσα στην ακμή του το “κοινωνικό κράτος” βίωσε τις τεράστιες εξεγέρσεις του 1968 στην δύση και του 1989 στην ανατολή της Ευρώπης! Γι’ αυτό και στην Σκανδιναυία έχουμε το μεγαλύτερο ποσοστό αυτοκτονιών στον κόσμο, και γι’ αυτό στην ήρεμη και ευημερούσα Νορβηγία είχαμε πρόσφατα το φρικιαστικό φονικό τόσων ανθρώπων. Η καταπίεση σε αυτές τις κοινωνίες είναι πολύ μεγαλύτερη απότι εμείς οι νότιοι μπορούμε να φανταστούμε.
Εν κατακλείδι δεν υπάρχει “κοινωνικό κράτος” παρά μόνον (κάποια) κράτη με (κάποιες) κοινωνικές παροχές απαραίτητες για τον έλεγχο των καταπιεσμένων (και της αγοράς εργασίας στις μητροπόλεις του καπιταλισμού). Ο καταπιεστικός χαρακτήρας του κράτους όμως, είναι παντού ίδιος, και σύμφητος με αυτό.
2.Η ψευδαίσθηση των καταπιεσμένων
Αυτή η ειδική ιστορική συνθήκη ωστόσο των κρατών του αναπτυγμένου καπιταλισμού, δημιουργεί μια πολύ ισχυρή ψευδαίσθηση για τους καταπιεσμένους με μια διπλή μορφή. Η πρώτη μορφή αφορά τους γηγενείς Ευρωπαίους και Αμερικάνους, που πιστεύουν οτι το κράτος τους είναι δίκαιο απο την φύση του, αγνοώντας την εκμετάλλευση των άλλων λαών και τον απάνθρωπο και εξουσιαστικό χαρακτήρα των νόμων του, μπουκωμένοι από την κατανάλωση και τα υψηλά τους εισοδήματα. Η δεύτερη μορφή αφορά στους “απέξω”, τους μή δυτικούς, ή τους περιφερειακούς της δύσης, οι οποίοι είτε δεν βλέπουν οτι η καθυστέρηση και υπανάπτυξη στα δικά τους κράτη είναι αποτέλεσμα του παγκόσμιου καταμερισμού εργασίας και του ιμπεριαλισμού, είτε η καταπίεση, η ανομία και υπερεκμετάλλευση στα δικά τους κράτη είναι τόσο μεγάλη που η δύση μοιάζει γι αυτούς με παράδεισο. Όλοι αυτοί κατα ειρωνικό τρόπο, βλέπουν το δυτικό κράτος σαν μοντέλο που πρέπει να μιμηθούν. Ωστόσο η αρχιτεκτονική του σύγχρονου κόσμου δεν επιτρέπει την παράλληλη ανάπτυξη όλων των κρατών. Η ιστορία το δείχνει αυτό: Στην Σομαλία πέθαναν απο πείνα 29.000 παιδιά τους τελευταίους 3 μήνες. Η αξία της τροφής που πετιέται από τα πολυτελή εστιατόρια του Λος Αντζελες σε μιά μέρα, θα αρκούσε για να σώσει τις ζωές όλων αυτών των παιδιών. Το ίδιο και οι ασφάλειες ζωής ενός χρόνου που δαπανώνται για τα σκυλάκια (ναι τα σκυλάκια) των πλουσίων και μεσοαστών του Λονδίνου.
Αυτή η αρχιτεκτονική του κόσμου δεν θα ήταν δυνατή χωρίς το κράτος. Αν οι καπιταλιστές δεν είχαν το κράτος, την αστυνομία, αλλά κυρίως την κυβέρνηση, την εφορία, τους δικαστές, τους δήμους και τα υπουργεία, πως αλήθεια θα κουμάνταραν όλα αυτά τα εκατομμύρια των υπηκόων; πως θα ρύθμιζαν την εργασία και ποιός θα πλήρωνε τους ανέργους; Ποιός θα προστάτευε τα σύνορα από τα εκατομύρια των απελπισμένων; και ποιός θα επέβαλε δασμούς και προστατευτικά μέτρα στα προίόντα των επιχειρήσεων; Το κράτος ως μηχανισμός αναδιανομής, ελέγχου και επιτήρησης, και μάλιστα το “δυτικό” το “πολιτισμένο” και το “κοινωνικό” κράτος (γιατί τα άλλα είναι συνήθως προτεκτοράτα και άτυπες αποικίες του), είναι το θεμέλιο και η ραχοκοκκαλιά αυτής της αρχιτεκτονικής του κόσμου.
Ο αυτοεγκλωβισμός της αριστεράς στην λατρεία του “κοινωνικού κράτους”. Η αριστερά εγκλωβίστηκε σε δυό ιδεολογήματα του δεκάτου ενάτου αιώνα τα οποία ο Μάρξ και ο Λένιν εξέλαβαν σαν αντικειμενική, “επιστημονική” αλήθεια, ενώ ήταν και τα δύο επινοήσεις του φιλελεύθερου αστισμού. Το ένα ιδεολόγημα ήταν η έννοια της “προόδου” και της γραμμικής αντίληψης της ιστορίας. Σύμφωνα με αυτό το ιδεολόγημα το αστικό κράτος ήταν “επίτευγμα” και “πρόοδος”, και με αυτή την έννοια η υπέρβαση του καπιταλισμού έπρεπε να διατηρήσει στοιχεία του αστικού κράτους. Αυτή ήταν μια σοβαρή αντίφαση στο έργο του Μάρξ ο οποίος έπεσε θύμα της κουλτούρας της εποχής του που θεωρούσε τον διαχωρισμό οικονομίας και πολιτικής ως το μεγαλύτερο επίτευγμα της. Ο Λένιν επίσης ασπάστηκε αυτήν την αστική ιδέα, στον βαθμό που θεώρησε πως μόνο με την καθοδήγηση επαγγελματιών πολιτικών επαναστατών μπορούσε να εγκαθιδρυθεί ο σοσιαλισμός. Το “κράτος” του προλεταριάτου ήταν το αποτέλεσμα αυτής της διαστροφής, με τα γνωστά ιστορικά αποτελέσματα.
Το δεύτερο ιδεολόγημα ήταν αυτό της “επιστημονικής” αιτιοκρατίας ή αλλιώς του θετικισμού. Σύμφωνα με αυτό, και η κοινωνία, όπως και η φύση διέπεται απο σχέσεις σταθερής αιτιότητας, δηλαδή νόμους που ισχύουν παντού και πάντα, ανεξάρτητους από την βούληση των ανθρώπων. Η εφαρμογή αυτών των νόμων στην πράξη θα ήταν λοιπόν το καθήκον της επανάστασης, κι ένα όργανο, το “προλεταριακό” κράτος θα χρειαζόταν ως εργαλείο γι αυτήν την εφαρμογή. Οι νόμοι όμως που “ανακάλυψαν” οι Μαρξ και Λένιν, δεν ήταν τίποτα άλλο απο την ιστορική πραγματικότητα μέσα στην οποία οι ίδιοι ζούσαν. Στον καπιταλισμό οι παραγωγικές δυνάμεις καθορίζουν και τις παραγωγικές σχέσεις. Οι Μαρξ και Λένιν προέβαλαν αυτήν την πραγματικότητα σε ολόκληρη την παγκόσμια ιστορία και δεν είδαν πως σε προκαπιταλιστικές κοινωνίες οι παραγωγικές σχέσεις καθόριζαν τις παραγωγικές δυνάμεις και γι αυτό άλλωστε η ανάπτυξη των δεύτερων ήταν πολύ αργή.
Απόρροια του δεύτερου ιδεολογήματος ήταν η απώλεια της δυνατότητας να αλλάξει η επανάσταση όπου τουλάχιστον πέτυχε να καταλάβει την εξουσία αμέσως τις παραγωγικές σχέσεις, όπως πρότειναν οι Μπακούνιν και Κροπότκιν, να καταργηθεί δηλαδή αμέσως η μισθωτή εργασία. Αντί να γίνει αυτό, θεωρήθηκε οτι πρέπει πρώτα να ωριμάσουν οι ¨αντικειμενικές συνθήκες” δηλαδή να “τελειοποιηθεί” η παραγωγή των αγαθών σε ποσότητα και ποιότητα κι ύστερα να αλλάξουν οι σχέσεις. Και ποιός άλλος θα αναλάμβανε την διεύθυνση αυτής της τελειοποίησης απο “τον μηχανισμό που κληρονομήσαμε απο τους καπιταλιστές” δηλαδή το κράτος; Έτσι απο τις ελπίδες για σοσιαλισμό και ελευθερία φτάσαμε στον κρατικό καπιταλισμό και το “κοινωνικό κράτος” του υπαρκτού σοσιαλισμού με το καταπιεστικό κράτος να στέλνει δίκαιους και άδικους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Σιβηρίας και να πνίγει στο αίμα τις εξεγέρσεις στην Ουγγαρία, στην Πράγα και αλλού. Θυμηθείτε εδώ τι είπαμε για το “κοινωνικό κράτος”. Κοινωνικό κράτος υπάρχει μόνο σε βάρος άλλων κρατών. Γι αυτό κι απο ένα σημείο και πέρα το Σοβιετικό κράτος έγινε ιμπεριαλιστικό για να μπορέσει να επιβιώσει και να θρέψει την γραφειοκρατία του.
3.Η μόνη δυνατή υπέρβαση του καπιταλισμού
Απο την λογική του παρόντος σημειώματος βγαίνουν κάποια συμπεράσματα:
1. Το κράτος είναι εργαλείο αναπαραγωγής του καπιταλισμού, και δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για άλλη μορφή κοινωνικών σχέσων.
2. Οποιαδήποτε πολιτειακή μορφή επιλεγεί για μια κοινωνία υπέρβασης του καπιταλισμού θα πρέπει να περιλαμβάνει την αλλαγή των παραγωγικών σχέσεων και όχι μόνο της ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής. Η ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής από έναν συλλογικό αντί για ατομικό ιδιοκτήτη αποδείχτηκε ιστορικά οτι δεν αλλάζει απο μόνη της τις παραγωγικές σχέσεις.
Είναι φυσιολογικό τον τελευταίο ενάμισυ χρόνο να ασχολούμαστε όλοι κυρίως με την κρίση, το χρέος κλπ. αφού αυτό είναι το επείγον ζήτημα που επηρρεάζει τις ζωές όλων. Ωστόσο, στο βαθμό που η κρίση είναι παγκόσμια, και συνδέεται με την αρχιτεκτονική της παγκόσμιας οικονομίας και κοινωνίας, βοηθάει να βγούν στην επιφάνεια και ζητήματα που δεν συνδέονται άμεσα με την οικονομική της, την άμεση, έκφραση, αλλά και με την ίδια την δομή του καπιταλιστικού συστήματος. Ένα τέτοιο ζήτημα είναι και το ζήτημα του κράτους.
Το κράτος στον καπιταλισμό είναι ένας μηχανισμός που βοηθάει στην διαιώνιση και αναπαραγωγή της κυριαρχίας των ιδιοκτητών του κεφαλαίου, της βιομηχανίας, των μεγάλων επιχειρήσεων. Βασική ωστόσο προϋπόθεση βιωσιμότητας του καπιταλιστικού κράτους είναι η επιβολή της ιδεολογίας πως το ίδιο, δεν είναι ένα εργαλείο κυριαρχίας των κεφαλαιοκρατών, αλλά ένα εργαλείο της κοινωνίας για την εξασφάλιση της ισορροπίας και ισονομίας μεταξύ των μελών της. Η συναίνεση σε αυτή την ιδεολογία, είναι τελικά όρος ύπαρξης του κράτους και άρα και του ίδιου του καπιταλισμού.
Είναι αλήθεια πως το κράτος ως μηχανισμός δεν ανακαλύφθηκε απο τους καπιταλιστές. Υπήρχε και πριν τον καπιταλισμό σε διάφορες ιστορικές μορφές. Ωστόσο με τον καπιταλισμό συντελέστηκε μια σημαντική αλλαγή στον ρόλο και τον χαρακτήρα του κράτους σε σχέση με τις προκαπιταλιστικές μορφές. Η αλλαγή αυτή ήταν ότι διαχωρίστηκε η οικονομία από την πολιτική διακυβέρνηση. Πριν απο τον καπιταλισμό οι ηγεμόνες των κρατών στην ουσία έλεγχαν και την οικονομία και την ιδιοκτησία την οποία διαμοίραζαν μέσα από ένα δίκτυο τίτλων ιδιοκτησίας (τίτλοι που σε πολλές χώρες έχουν επιβιώσει ως σήμερα ως τίτλοι ευγενείας). Ο διαχωρισμός ιδιοκτησίας και διακυβέρνησης, δηλαδή στην ουσία οικονομίας και πολιτικής, έκανε το κράτος έναν πανίσχυρο και σχετικά αυτόνομο μηχανισμό. Η αλλαγή αυτή στον καπιταλισμό ήταν απαραίτητη λόγω των σχέσεων εργασίας.
Η ελεύθερη μισθωτή εργασία επέτρεπε στους καπιταλιστές να διαχειρίζονται τους εργάτες, να τους προσλαμβάνουν και να τους απολύουν ανάλογα με τις ανάγκες της επιχείρησής τους. Έτσι οι πρώην δουλοπάροικοι έγιναν μισθωτοί εργάτες και οι πρώην ιδιοκτήτες τους έγιναν καπιταλιστές. Η σχέση εξάρτησης που είχαν οι πρώην δουλοπάροικοι με τα αφεντικά τους μετατράπηκε σε σχέση υποταγής στο απρόσωπο κράτος και τους νόμους. Αυτό το χαρακτηριστικό του νέου έθνους κράτους, δημιούργησε την ψευδαίσθηση στους υποταγμένους πως δεν ήταν πιά δούλοι, ενώ η ανάπτυξη της ταξικής πάλης και η σταδιακή απόκτηση κάποιων περιορισμένων δικαιωμάτων εκπροσώπησης των καταπιεσμένων σε κάποια όργανα του κράτους δημιούργησε την πλαστή εικόνα του κράτους ως ουδέτερου μηχανισμού ανάμεσα σε εργοδότες και εργάτες. Αυτήν την εικόνα την ενίσχυσε βέβαια και ο εθνικισμός και η πατριδολαγνία που το ίδιο το κράτος δίδασκε πια στα σχολεία του και σε όλους τους άλλους ιδεολογικούς μηχανισμούς του, αλλά και η τεράστια ανάπτυξη των ενδιάμεσων στρωμάτων της υπαλληλίας και της γραφειοκρατίας που δεν ήταν πιά ούτε εργάτες ούτε εργοδότες, αλλά κρατικοί λειτουργοί.
Όλη αυτή η δομή των σύγχρονων κρατών στήριζε και στηρίζει με τεράστια αποτελεσματικότητα τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, κυρίως λόγω της ιδεολογίας που κρύβει την εκμεταλλευτική του φύση. Η ιδεολογία αυτή είναι ακριβώς η έννοια του κράτους ως ουδέτερου μηχανισμού, ως εγγυητή της ειρήνης, της ασφάλειας και της προόδου όλων των πολιτών του. Στο βαθμό που ένα τέτοιο κράτος υπάρχει ή δείχνει να υπάρχει, η συναίνεση είναι εξασφαλισμένη και η διαιώνιση του καπιταλισμού σίγουρη. Αυτό το κράτος ονομάστηκε στον εικοστό αιώνα και “κοινωνικό κράτος”, αναπτύχθηκε κυρίως στην Δυτική Ευρώπη και στην Βόρεια Αμερική και θεωρήθηκε ως μοντέλο επιτυχίας του καπιταλισμού, και ως τέτοιο έπρεπε να αντιγραφεί σε όλον τον υπόλοιπο κόσμο. ‘Ομως είναι αυτό το κράτος υπαρκτό; ή είναι μια ιδεολογική κατασκευή συναίνεσης;
Η αλήθεια είναι πως κοινωνικό κράτος δεν μπορεί να υπάρξει, γιατί το κράτος δημιουργήθηκε για να εξουσιάζει την κοινωνία κι όχι για να την υπηρετεί. Δεν υπήρξε ποτέ στην ιστορία “λαϊκό” κράτος, κι εκεί που πήγε να δημιουργηθεί, στον “υπαρκτό σοσιαλισμό” κατέληξε σε δικτατορία του κόμματος κατά του λαού. Τι συμβαίνει λοιπόν στην Δυτική και Βόρεια Ευρώπη; Τι κράτος είναι αυτό; δεν είναι κοινωνικό; Η αλήθεια είναι πως όσοι έχουμε ζήσει στην Δυτική και Βόρεια Ευρώπη γνωρίζουμε πολύ καλά πως δεν υπάρχει πιο καταπιεστικό κράτος απο το λεγόμενο “κοινωνικό κράτος” της Ευρώπης. Όλα ελέγχονται από τους νόμους και τις διατάξεις και στην παραμικρή τους λεπτομέρεια και η πειθαρχία που ζητιέται απο τους πολίτες είναι απίστευτη. Η συμμετοχή των πολιτών στην διοίκηση και την διακυβέρνηση είναι απειροελάχιστη κι όλα ελέγχονται απο τους πολιτικούς και τους γραφειοκράτες. Η διαφορά με τον υπόλοιπο κόσμο δεν είναι η καταπίεση ή η δημοκρατία, αλλά η υλική ευημερία. Με δυό λόγια οι υπήκοοι των προηγμένων κρατών εξαγοράζονται από το κράτος και τους εργοδότες, με δόλωμα υψηλά εισοδήματα και πληθώρα καταναλωτικών αγαθών και υπηρεσιών, για να υφίστανται την καταπίεση του κράτους αδιαμαρτύρητα.
Το μυστικό σε όλη αυτή την συνθήκη, μπορεί να βρεθεί μόνο αν δούμε την εικόνα ολόκληρου του κόσμου, κι όχι ενός μεμονωμένου κράτους ή μιας περιοχής. Στην ουσία τα λεφτά που βάζουν οι Ευρωπαίοι καπιταλιστές για να εξαγοράσουν τους δικούς τους λαούς, δεν τα βάζουν απο την τσέπη τους. Αυτά βγαίνουν από την υπερεκμετάλλευση και την υπεραξία που βγαίνει απο την καταλήστευση των μη δυτικών λαών. Ο έλεγχος της τεχνολογίας, των μεταφορών, των όπλων και η παράδοση της αποικιοκρατίας, επιτρέπει σε βορειοευρωπαίους και βορειοαμερικάνους, να καταληστεύουν όλον τον υπόλοιπο κόσμο, κι ένα κομμάτι αυτής της ληστείας το δίνουν για την συντήρηση του δικού τους “κοινωνικού κράτους” δηλαδή για την εξαγορά των συνειδήσεων των δικών τους λαών. Με αυτή την έννοια δεν μπορεί να υπάρχει “κοινωνικό κράτος” σε μια περιοχή του πλανήτη αν δεν υπάρχει πείνα και λεηλασία σε μιαν άλλη περιοχή. Κι ακόμα παραπάνω, “κοινωνικό κράτος” δεν σημαίνει λιγότερη, αλλά περισσότερη καταπίεση, αφού αυξάνει ο έλεγχος και η επιτήρηση, η αστυνομοκρατία και η νομολαγνεία, μαζί με τα εισοδήματα. Γι αυτό άλλωστε και μέσα στην ακμή του το “κοινωνικό κράτος” βίωσε τις τεράστιες εξεγέρσεις του 1968 στην δύση και του 1989 στην ανατολή της Ευρώπης! Γι’ αυτό και στην Σκανδιναυία έχουμε το μεγαλύτερο ποσοστό αυτοκτονιών στον κόσμο, και γι’ αυτό στην ήρεμη και ευημερούσα Νορβηγία είχαμε πρόσφατα το φρικιαστικό φονικό τόσων ανθρώπων. Η καταπίεση σε αυτές τις κοινωνίες είναι πολύ μεγαλύτερη απότι εμείς οι νότιοι μπορούμε να φανταστούμε.
Εν κατακλείδι δεν υπάρχει “κοινωνικό κράτος” παρά μόνον (κάποια) κράτη με (κάποιες) κοινωνικές παροχές απαραίτητες για τον έλεγχο των καταπιεσμένων (και της αγοράς εργασίας στις μητροπόλεις του καπιταλισμού). Ο καταπιεστικός χαρακτήρας του κράτους όμως, είναι παντού ίδιος, και σύμφητος με αυτό.
2.Η ψευδαίσθηση των καταπιεσμένων
Αυτή η ειδική ιστορική συνθήκη ωστόσο των κρατών του αναπτυγμένου καπιταλισμού, δημιουργεί μια πολύ ισχυρή ψευδαίσθηση για τους καταπιεσμένους με μια διπλή μορφή. Η πρώτη μορφή αφορά τους γηγενείς Ευρωπαίους και Αμερικάνους, που πιστεύουν οτι το κράτος τους είναι δίκαιο απο την φύση του, αγνοώντας την εκμετάλλευση των άλλων λαών και τον απάνθρωπο και εξουσιαστικό χαρακτήρα των νόμων του, μπουκωμένοι από την κατανάλωση και τα υψηλά τους εισοδήματα. Η δεύτερη μορφή αφορά στους “απέξω”, τους μή δυτικούς, ή τους περιφερειακούς της δύσης, οι οποίοι είτε δεν βλέπουν οτι η καθυστέρηση και υπανάπτυξη στα δικά τους κράτη είναι αποτέλεσμα του παγκόσμιου καταμερισμού εργασίας και του ιμπεριαλισμού, είτε η καταπίεση, η ανομία και υπερεκμετάλλευση στα δικά τους κράτη είναι τόσο μεγάλη που η δύση μοιάζει γι αυτούς με παράδεισο. Όλοι αυτοί κατα ειρωνικό τρόπο, βλέπουν το δυτικό κράτος σαν μοντέλο που πρέπει να μιμηθούν. Ωστόσο η αρχιτεκτονική του σύγχρονου κόσμου δεν επιτρέπει την παράλληλη ανάπτυξη όλων των κρατών. Η ιστορία το δείχνει αυτό: Στην Σομαλία πέθαναν απο πείνα 29.000 παιδιά τους τελευταίους 3 μήνες. Η αξία της τροφής που πετιέται από τα πολυτελή εστιατόρια του Λος Αντζελες σε μιά μέρα, θα αρκούσε για να σώσει τις ζωές όλων αυτών των παιδιών. Το ίδιο και οι ασφάλειες ζωής ενός χρόνου που δαπανώνται για τα σκυλάκια (ναι τα σκυλάκια) των πλουσίων και μεσοαστών του Λονδίνου.
Αυτή η αρχιτεκτονική του κόσμου δεν θα ήταν δυνατή χωρίς το κράτος. Αν οι καπιταλιστές δεν είχαν το κράτος, την αστυνομία, αλλά κυρίως την κυβέρνηση, την εφορία, τους δικαστές, τους δήμους και τα υπουργεία, πως αλήθεια θα κουμάνταραν όλα αυτά τα εκατομμύρια των υπηκόων; πως θα ρύθμιζαν την εργασία και ποιός θα πλήρωνε τους ανέργους; Ποιός θα προστάτευε τα σύνορα από τα εκατομύρια των απελπισμένων; και ποιός θα επέβαλε δασμούς και προστατευτικά μέτρα στα προίόντα των επιχειρήσεων; Το κράτος ως μηχανισμός αναδιανομής, ελέγχου και επιτήρησης, και μάλιστα το “δυτικό” το “πολιτισμένο” και το “κοινωνικό” κράτος (γιατί τα άλλα είναι συνήθως προτεκτοράτα και άτυπες αποικίες του), είναι το θεμέλιο και η ραχοκοκκαλιά αυτής της αρχιτεκτονικής του κόσμου.
Ο αυτοεγκλωβισμός της αριστεράς στην λατρεία του “κοινωνικού κράτους”. Η αριστερά εγκλωβίστηκε σε δυό ιδεολογήματα του δεκάτου ενάτου αιώνα τα οποία ο Μάρξ και ο Λένιν εξέλαβαν σαν αντικειμενική, “επιστημονική” αλήθεια, ενώ ήταν και τα δύο επινοήσεις του φιλελεύθερου αστισμού. Το ένα ιδεολόγημα ήταν η έννοια της “προόδου” και της γραμμικής αντίληψης της ιστορίας. Σύμφωνα με αυτό το ιδεολόγημα το αστικό κράτος ήταν “επίτευγμα” και “πρόοδος”, και με αυτή την έννοια η υπέρβαση του καπιταλισμού έπρεπε να διατηρήσει στοιχεία του αστικού κράτους. Αυτή ήταν μια σοβαρή αντίφαση στο έργο του Μάρξ ο οποίος έπεσε θύμα της κουλτούρας της εποχής του που θεωρούσε τον διαχωρισμό οικονομίας και πολιτικής ως το μεγαλύτερο επίτευγμα της. Ο Λένιν επίσης ασπάστηκε αυτήν την αστική ιδέα, στον βαθμό που θεώρησε πως μόνο με την καθοδήγηση επαγγελματιών πολιτικών επαναστατών μπορούσε να εγκαθιδρυθεί ο σοσιαλισμός. Το “κράτος” του προλεταριάτου ήταν το αποτέλεσμα αυτής της διαστροφής, με τα γνωστά ιστορικά αποτελέσματα.
Το δεύτερο ιδεολόγημα ήταν αυτό της “επιστημονικής” αιτιοκρατίας ή αλλιώς του θετικισμού. Σύμφωνα με αυτό, και η κοινωνία, όπως και η φύση διέπεται απο σχέσεις σταθερής αιτιότητας, δηλαδή νόμους που ισχύουν παντού και πάντα, ανεξάρτητους από την βούληση των ανθρώπων. Η εφαρμογή αυτών των νόμων στην πράξη θα ήταν λοιπόν το καθήκον της επανάστασης, κι ένα όργανο, το “προλεταριακό” κράτος θα χρειαζόταν ως εργαλείο γι αυτήν την εφαρμογή. Οι νόμοι όμως που “ανακάλυψαν” οι Μαρξ και Λένιν, δεν ήταν τίποτα άλλο απο την ιστορική πραγματικότητα μέσα στην οποία οι ίδιοι ζούσαν. Στον καπιταλισμό οι παραγωγικές δυνάμεις καθορίζουν και τις παραγωγικές σχέσεις. Οι Μαρξ και Λένιν προέβαλαν αυτήν την πραγματικότητα σε ολόκληρη την παγκόσμια ιστορία και δεν είδαν πως σε προκαπιταλιστικές κοινωνίες οι παραγωγικές σχέσεις καθόριζαν τις παραγωγικές δυνάμεις και γι αυτό άλλωστε η ανάπτυξη των δεύτερων ήταν πολύ αργή.
Απόρροια του δεύτερου ιδεολογήματος ήταν η απώλεια της δυνατότητας να αλλάξει η επανάσταση όπου τουλάχιστον πέτυχε να καταλάβει την εξουσία αμέσως τις παραγωγικές σχέσεις, όπως πρότειναν οι Μπακούνιν και Κροπότκιν, να καταργηθεί δηλαδή αμέσως η μισθωτή εργασία. Αντί να γίνει αυτό, θεωρήθηκε οτι πρέπει πρώτα να ωριμάσουν οι ¨αντικειμενικές συνθήκες” δηλαδή να “τελειοποιηθεί” η παραγωγή των αγαθών σε ποσότητα και ποιότητα κι ύστερα να αλλάξουν οι σχέσεις. Και ποιός άλλος θα αναλάμβανε την διεύθυνση αυτής της τελειοποίησης απο “τον μηχανισμό που κληρονομήσαμε απο τους καπιταλιστές” δηλαδή το κράτος; Έτσι απο τις ελπίδες για σοσιαλισμό και ελευθερία φτάσαμε στον κρατικό καπιταλισμό και το “κοινωνικό κράτος” του υπαρκτού σοσιαλισμού με το καταπιεστικό κράτος να στέλνει δίκαιους και άδικους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Σιβηρίας και να πνίγει στο αίμα τις εξεγέρσεις στην Ουγγαρία, στην Πράγα και αλλού. Θυμηθείτε εδώ τι είπαμε για το “κοινωνικό κράτος”. Κοινωνικό κράτος υπάρχει μόνο σε βάρος άλλων κρατών. Γι αυτό κι απο ένα σημείο και πέρα το Σοβιετικό κράτος έγινε ιμπεριαλιστικό για να μπορέσει να επιβιώσει και να θρέψει την γραφειοκρατία του.
3.Η μόνη δυνατή υπέρβαση του καπιταλισμού
Απο την λογική του παρόντος σημειώματος βγαίνουν κάποια συμπεράσματα:
1. Το κράτος είναι εργαλείο αναπαραγωγής του καπιταλισμού, και δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για άλλη μορφή κοινωνικών σχέσων.
2. Οποιαδήποτε πολιτειακή μορφή επιλεγεί για μια κοινωνία υπέρβασης του καπιταλισμού θα πρέπει να περιλαμβάνει την αλλαγή των παραγωγικών σχέσεων και όχι μόνο της ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής. Η ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής από έναν συλλογικό αντί για ατομικό ιδιοκτήτη αποδείχτηκε ιστορικά οτι δεν αλλάζει απο μόνη της τις παραγωγικές σχέσεις.
3. Η μορφή που μέσα απο τους κοινωνικούς αγώνες φαίνεται να εξασφαλίζει ουσιαστική κοινωνική αλλαγή είναι αυτή της αυτο-οργάνωσης, της τοπικοποίησης, της άμεσης δημοκρατίας, ή της αναρχικής συνομοσπονδίας, σε κάθε περίπτωση μια μορφή που αποφεύγει επαγγελματίες πολιτικούς, εκπροσώπους, οργανωμένες θεσμικές πρωτοπορίες, συγκεντρωτισμό και κεντρική διεύθυνση. Οποιαδήποτε άλλη μορφή έχει δοκιμαστεί από την Ιστορία κι έχει αποτύχει. Γι' αυτό κι ο καπιταλισμός δεν κινδυνεύει απο αυτήν…Το “κοινωνικό κράτος” είναι μια αντίφαση εν τοις όροις. Κάποιος θα είναι ή με την κοινωνία ή με το κράτος. Αν θέλουμε να απαλλαγούμε απο τον καπιταλισμό θα πρέπει να απαλλαγούμε κι από το κράτος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου